Οι άνθρωποι από τα χρόνια του Αριστοτέλη αναρωτιούνται και εικάζουν αν τα ζώα και τα πτηνά ονειρεύονται, και τι βλέπουν στον ύπνο τους.
Μπορούσαμε πάντα να τα παρατηρήσουμε όσο κοιμούνται, αλλά ο κόσμος των ονείρων παρέμενε απροσπέλαστος σ’ εμάς μέχρι την πρώτη εφαρμογή του εγκεφαλογραφήματος σε ζώα και πτηνά. Ας δούμε περισσότερα σχετικά με το τι ονειρεύονται τα πτηνά.
Τι ονειρεύονται τα πτηνά;
Το πρώτο εγκεφαλογράφημα ηλεκτρικής δραστηριότητας σε ανθρώπινο εγκέφαλο καταγράφηκε το 1924, αλλά έπρεπε να αλλάξει ο αιώνας για να γίνει το ίδιο στα πτηνά. Η τεχνολογία της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fM.R.I.) που αναπτύχθηκε στο τέλος του 20ου αιώνα ήρθε να συμπληρώσει αυτή του εγκεφαλογραφήματος. Το εγκεφαλογράφημα μπορεί να μελετήσει τι κάνουν οι νευρώνες του εγκεφάλου, αλλά η λειτουργική μαγνητική τομογραφία μπορεί να εντοπίσει την τοποθεσία της εγκεφαλικής λειτουργίας πιο άμεσα μέσω των επιπέδων του οξυγόνου στο αίμα. Οι επιστήμονες έχουν χρησιμοποιήσει αυτές τις τεχνολογίες συνδυαστικά για να μελετήσουν τα μοτίβα πυροδότησης των κυττάρων κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, με σκοπό να μπορέσουν να προσεγγίσουν το περιεχόμενο των ονείρων.
Μια έρευνα που αφορούσε ζεβράκια (zebra finches) – πτηνά από την Αυστραλία και την Ινδονησία τα οποία μαθαίνουν το ρεπερτόριό τους, άρα η γνώση του δεν είναι εγγενής – χαρτογράφησε συγκεκριμένες νότες των μελωδιών που κελαηδούσαν κατά τη διάρκεια της ημέρας, συνδέοντάς τες με την πυροδότηση νευρώνων στον πρόσθιο εγκέφαλο. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, παρατηρήθηκε ότι οι νευρώνες πυροδοτούνταν ακολουθώντας παρόμοια μοτίβα. Αυτό υπέδειξε στους επιστήμονες ότι τα πτηνά μάλλον “πρόβαραν” τα τραγούδια τους στα όνειρά τους.
Μια μελέτη λειτουργικών μαγνητικών τομογραφιών σε περιστέρια βρήκε ότι οι περιοχές του εγκεφάλου που ευθύνονται για την οπτική επεξεργασία και τον χωρικό προσανατολισμό ήταν ενεργές κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, όπως ήταν ενεργές και οι περιοχές υπεύθυνες για την κίνηση των φτερών, παρά το γεγονός ότι τα περιστέρια κοιμούνταν. Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι μάλλον τα περιστέρια έβλεπαν στον ύπνο τους ότι πετούν. Η αμυγδαλή – ένα σύμπλεγμα πυρήνων υπεύθυνο για τη ρύθμιση των συναισθημάτων – ήταν επίσης ενεργή κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, υποδεικνύοντας ότι τα περιστέρια παρέμεναν συναισθηματικά ενεργά όσο ονειρεύονταν.
Γιατί τα όνειρα των πτηνών είναι σημαντικά για εμάς;
Το πιο ενδιαφέρον – και τρομαχτικό – γεγονός απ’ όλα, στη συγκεκριμένη συζήτηση, είναι ότι χωρίς τα όνειρα των πτηνών, μπορεί ούτε εμείς να μην μπορούσαμε να ονειρευτούμε.
Υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες των πτηνών που ζουν σήμερα: η μία περιλαμβάνει πτηνά που δεν πετούν, όπως είναι οι στρουθοκάμηλοι και τα kiwi, τα οποία έχουν διατηρήσει κάποια χαρακτηριστικά από τους ερπετόμορφους προγόνους τους, και η άλλη περιλαμβάνει όλα τα υπόλοιπα πτηνά. Εγκεφαλογραφήματα που έγιναν σε στρουθοκαμήλους την ώρα του ύπνου τους, εντόπισαν δραστηριότητα τύπου REM σε μια πιο αρχαία περιοχή του εγκεφάλου, στο εγκεφαλικό στέλεχος, ενώ στα μοντέρνα πτηνά και στα θηλαστικά, αυτή η δραστηριότητα τύπου REM λαμβάνει χώρα κυρίως στον πιο πρόσφατα ανεπτυγμένο φλοιό του εγκεφάλου.
Διάφορες μελέτες που αφορούσαν τα θηλαστικά που κάνουν αυγά – όπως είναι ο πλατύποδας και η έχιδνα, τα οποία αποτελούν τον εξελικτικό σύνδεσμο μεταξύ ημών και των πτηνών – την ώρα του ύπνου τους, επίσης αποκάλυψαν δραστηριότητα τύπου REM στο εγκεφαλικό στέλεχος, υποδεικνύοντας ότι εκεί λάμβανε χώρα η δραστηριότητα REM των προγόνων των θηλαστικών, πριν μετακινηθεί σταδιακά στον πρόσθιο εγκέφαλο.
Αν κάτι τέτοιο ισχύει, σημαίνει ότι ο εγκέφαλος των πτηνών ήταν ο τόπος στον οποίο η εξέλιξη σχεδίασε τα πρώτα όνειρα.
Τα όνειρα είναι ένας τόπος μαγικός, αλλά και πολύ σημαντικός για οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή μας. Δεν είναι λίγες οι ιστορίες μεγάλων επιστημόνων και καλλιτεχνών, οι οποίοι βρήκαν αυτό που αναζητούσαν μέσα σ’ ένα όνειρο. Τα όνειρα μας βοηθούν να βάλουμε σε τάξη τις σκέψεις και τις εμπειρίες μας, να τους δώσουμε εκ νέου νόημα, και να βρούμε λύσεις σε προβλήματα που μας απασχολούν, περιπλανώμενοι μέσα στον μυστηριώδη κόσμο του ασυνειδήτου.
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που αποκτούν νέες κινητικές δεξιότητες, όπως είναι οι αθλητές, τις “εξασκούν” στον ύπνο τους, και στη συνέχεια παρουσιάζουν βελτιωμένες αποδόσεις στον ξύπνιο τους.
Όπως εξηγεί ποιητικά η Maria Popova στους New York Times: “Μπορεί να είναι ότι [κατά τη διάρκεια του ύπνου] REM, σε αυτό το λυκόφως μεταξύ της ξύπνιας συνείδησης και του ασυνειδήτου, εξασκούμε το πιθανό κάνοντάς το αληθινό. Μπορεί να σημαίνει ότι το φιλί στο όνειρό μου δεν ήταν μια φαντασίωση της νύχτας αλλά να ήταν, όπως τα όνειρα πτήσης του ερωδιού, η εξάσκηση της πιθανότητας. Μπορεί να είναι ότι εξελιχθήκαμε ώστε να μπορέσουμε να ονειρευτούμε την ύπαρξή μας – ένα εργαστήριο συνειδητότητας που ξεκίνησε στον εγκέφαλο των πτηνών”.
Με πληροφορίες από New York Times